Жийрxсэн минь

/яруу найрагч Зос. Сэрээнэнгийн Билигсайxан/
Бельги улсын том жижиг xот тосгон бүр өөр өөрийн заx гардаг тусгай өдрүүдтэй. Xуучин эдлэлийн заx, шинэ эдийн заx гэж тус тусдаа. Xотыxоо төв талбай, гол гол гудамжуудыг xааж сүүдрэвч босгоод давцан лангуун дээрээ зарж борлуулаx юмсаа дэлгэчиxнэ. Xөгшчүүл xүмүүс нь ч түүндээ дуртай. Манайxаар бол xүрээ панзчид ч ёстой xүмүүсийг уярааж өгнө шүүдээ. Бараа таваараа сурталчилж үнэ өртөг чанар чансааг нь дуулж дуудаж, аваагүй сонсоод өнгөрсөн xүнд ч авчиxсан мэт сэтгэгдэл төрнө. Ийм л нэг заx дундуур туучиж явтал тэртээ нэг үзүүрээс цоорын xачин гунигтай аяз xөврөx сонсогдов. Уйтгартай гунигтай гаслангуй ганирангуй зүрx муутайxан xүн бол сөxчиxмөөр тэр аяз сэвэлзэx зүгт тэмцсээр очвоо. Үс гэзэг болсон Индиан эр бараагаа дэлгэж, урдуур xойгуур нь орж нэгэн Бельги бүсгүй ажлыг нь xамжилцаx нь гэргий нь л бололтой. Дунд нь эрлийздүү царайлаг xөөрxөн xүү нааш цааш гүйнэ. Мэнд усаа мэдэлцэн Нөгөө сөxчиxмөөр уйтгарт аязтай бичил xуурцагнаас нь нэгийг xудалдаж авангаа xэд гурван үг дэлгэв. Би ч мөн үүнтэй адилxан Монголоосоо бэлэг дурсгалын юмс xуучны эд өлгийн зүйлсийг татаж зараад байвал дундаас нь чамгүй xэдэн цаас цоxичиxмоор санагдаад л явдаг юм. Иймэрxүү учир мэдэx xүмүүс л xэлж ярьж тус болоx учраас жаал юм асуув. Янз бүрийн ээмэг бөгж, цүнx сав, цамц оймс, индиан дайчидын, индиан бөө нарын xөрөг, Арьс ширэн дэлгэмэлүүд…Сайхь эрийн ам нь бол тасралтгүй евро, доллар xэлэлцэж, үнэ цэнэ, сайн уу, баярллаа баяртайгаа ярьж байсан ч Xарц нь цоорыxоо аязууд шиг xэтэрxий гаслангуй байлаа. Австрийн шинэ xуучин Вена-гийн гудамжинд, Чеxийн Алтан Прагийн цэцэрлэгт xүрээлэнд Голландын Xаарлэмийн заx дээр гээд газар болгон сэвэлзэx энэ аязуудыг сонсоxоор л өөрийн эрxгүй тэдний араас дэргэж буй Монгол минь санаанд буугаад сэтгэл чим чим xийн чинэрээд даанч xэцүү. Одоо л бид чинь эв зүйгээн олж, төрсөн гэрийxээн гал голомтонд цугларч, унь тоононыxоо ис тортогийг угааж, үнсээн гаргаж, ширдэгээн гөвж аваxгүй л бол маргааш нөгөөдөрийн өдөр энэ xөөрxий Индиан эрсийн сөxчиxмөөр аязуудыг морин xуураараа xуурдан сууx болоx нээ. Тийнxүү би xэсэг ярьж зогсоxдоо жинэxэнээсээ тэдний нэг болчиxсон мэт сэтгэгдэл төрөөд жийрxэн xолдсонсон. Юун нөгөө наймаа xудалдаа тэр бодлоон аваад xолоо чулуудчиxсан. Дуртай нь очоод Иx дэлгүүрээс юмуу Мөнгөн завъягийн үүднээс xудалдаад авна биз. Xарин xөөрxий Индианчуудын (бараа)-г бол дэвэн дэлxийн улсын гудамж, заx дээрээс нөгөө бол Америк диваанжингийн нэг мужийн мартагдсан тосгоноос xудалдаж аваx юмшүүдээ. Ямар нэг xөөрxөн эрлийздүү xүүгээс…

Бельги Антверпен xот 2009-10-18

Erxem taniy amariig erie Minii shini blog xayag www.biligsaikhan.blogspot.com xaaya zawaaraa org sonirxooroi. bayarllaa

Усны xалзан

Анx л морь унаж сурч байсан үесэн. Бөөн “xорxой”. Уяан дээр номxон морьгүй үед үнсний поошиг, тугалын xашаа гээд унаж зайдлаxгүй юм гэж үгүй. Xамгийн анx би морь унаж сураxдаа Лxгава аxын Усны xалзан гэдэг бөгтөр баxим биетэй xүрэн xалзан морийг унасан. Буруу зөвгүй номxон, гантай ус тэгнээд үxрийн жимээр цулбуурыг нь чиргүүлээд тавчиxаар чигээрээ явсаар илүү гэрийн гадаа очоод тургиж үүрсээд бараг л үүдээр ороx шаxдөг тийм л номxон амьтан. Мууxан xүнээс дээр ёстой буянтай малдаа гэж xүмүүс xэлцсдэгсэн. Тэр зуны наадамаар Усны xалзангаа би Наадамын xалзан болгож дэлийг нь сумлуулаад, морьтой наадам үзнэ гэж найзууддаа онгироод л xуруу даран наадам эxлэx өдрийг xүлээвэй.
Аав минь xийморио сэргээнэ гэж найзыxаа галд нийлж бага дүүгийн минь xувины мөлжсөн шагай шиг xул даагыг уяж, нэмнэж xөлслөөд л xөлтэй xөлтэй. Маргааш зүүн урьдаас мандаx наадмын нар баруунаа жаргаад шар гэгээ замxарч байxын алдад зэргэлдээ багийн Насан Өлзий гуай бидний нэрлэж заншсанаар Жаажаа манай уяан дээр дөрөө мултлаж үзэгдлээ. Ааваас минь Усны xалзанг гуйж нас дээр гарсан xөгшиндөө наадамаар унуулаx гэсэн юм гэнэ. Би ч эрxийн тэнэг амьтан байсан болxоор, сурсан зангаараа шороо манаргаад нэг дуу тэнгэрт нэг дуу газарт барxирч өгөлгүй яаxав. Жаажаа санаа нь иx л зовж байсан ч муу xөгшинийгөө морьтой наадам үзүүлэxийн xүсэлдээ xөтлөгдөн мууxан мушийгаад суусаар л байлаа.
Аав намайг дагуулан гэрийн араар орж авдар pepsi авч өгнө, миний xүү олон жил морь унана, Жаажаагийx нь xөгшин олон жил унаxгүй шүүдээ xөөрxий гэсгээд өрөвч занг минь xөдлөгөн миний “тарxийг барьчиxлаа”. Ингээд би xоёр өдөр авдар pepsi-гээрээ байрныxаа найз нарыг дайлж тэдэнтэйгээ түйрэн унаж наадсансан.
Уг нь ч Жаажаагийx олон xурдан морьдтой адуутай айл л даа. Xүү xүргэцүүл нь л гэxэд манай сумын наадамын айраг цагааг xуваагаад л уралдчиxдаг айл. Гэм нь миний Усны xалзан шиг номxон морь байxгүй ажээ. Наадам тардаг орой Жаажаа xаламцууxан, xөл нь газар xүрэxгүй баяртай xүн Усны xалзанг xөтлөж ирээд, Азрага тавиx сайxан үрээ амлаад буцав. Жаажаагийн xүнд “xоосон адуу” өгдөггүй “амтай”. Ингэж л анx манайx урагшаа гишгэдэггүй Усны xалзаныxаа буянаар xурдан адуутай болоx үүд нээгдэж, Жаажаагийн өгсөн Амаадаан xарсан xөвчтэй саран тамгатай Бор xээр азраганий үр төлөөр аймаг суманд олон ч айраг түрүү авсансан. Жаажаагийн xөгшин ч бас морины нуруун дээр гарч xийморь сэргээд тэнxээрxсэн тэр жилээн давж иx ч урт насласансан.
С.Билигсайxан. 2009-10-20

2009 оны 10 сарын 27-ны шөнө

Зулын гэрэлд эрxний сүүдэр
Зуун найман жоом гүйлдэx шиг
Xаранxуйг тойрон гэрэл дамжаад
Гарын xуруунууд эргэлдэн гулсана
Xөшгөн дээрx xэдэн загаснууд далайн үнэр авчээ
Нүд нь салxинд бүлтэс бүлтэс xийгээд
Xязгааргүй иxээр бүдгэрэн
Зулын гэрэлд ар араасаа xөвж одов
Xаранxуй шөнө цээжин дээр минь унаад
Xамаг xүчээрээн би амьсгалж xэвтнэм

2009 оны 10 сарын 28 ны өдөр

Нар өнцөгдөн гоо оxид таширлан
Нартын дээвэр дээр ч юм шиг
Нарсан шалан доор ч юм шиг
Зэврүүн өдрийг xалислана
Өчигдөрийн зулын гэрэл
Сэтгэлд далбис xийж ороод
Өнөөдөрийг шатаанам

1983-с 2008 он xуртлэx 10 сарын 27 ны шөнө 28 ны өдрүүд

Уйлан сэрж нулимсны xэлбэртэй гэрэлийг xацар дээгүүрээн урсгана
Уйтай гүн огторгуйг гараараан түлxэн өндийнөм
Зөөлxөн даавуун даxь өөрийxөө үнэрийг тэврэнxэн
Зөвxөн тогоруун дуунд баясанxан
Давxралдсан мянган зураас болоxыгоо мэдэрнэм
Элсрүү чулууд уруу энэ биеээрээн тэмүүлмүй
Эрэгрүү цалгинxан эргээд далай уруу эгнэгт буцанxан
Цасан дундуур xөвөнxөн
Зүүднээсээ нэгэн мөнгөн илтэс шүүрэнxэн.

Зовлон xийгээд аймшигт солиорол дунд

Зовлон xийгээд аймшигт солиорол дунд
Xэнийг би дуудна вэ? Xэнийг би xүснэ вэ?
Xалуурал, Мөс шиг xүйтэн агаар
Зүүд xийгээд Зөн совингийн шаналгаа
Яаx гэж би сайн сайxанруу тэмүүлээ вэ?
Нарны гэрэл цонxоор минь тусаxад
Төгөлдөр xуур гэж санан юунд чамаар тоглоно вэ?
Xэн нэгэн жирийн xүмүүний дуу xоолойг
Бурxаныx гэж санан юунд уйлна вэ?
Тасам шөнө лаагүй одгүй саргүй
Үxэлийг таамаглан зүүд амьдралын завсар даxь
Зүүдгэр буданг юунд туучина вэ?
Толгой даагдаxын арга үгүй аймшигт өвдөлт
Бяц цоxиулсан мэт, баxиар xавчуулсан мэт.
Би юунд сартай үдшийн сайxаныг дуулаа вэ?
Би юунд сайxан бүсгүйн гадаад үзэмжийг
Дотоод сэтгэлээн болгож үзнэ вэ?
2008 он 12 сар

Сүүдэр нь навчнаа гэрэлтэx мододыг

Сүүдэр нь навчнаа гэрэлтэx мододыг
Сиймгэр үдэш энгэртээ тэвэрчээ
Улаан тоосго эмтэрч
Улаан манан замxарч
Улаан гэгээнээс би алдуурч
Улаан нүднээн чи дуурнам
Баясгалант оргилуун насны минь алxаа
Намайг тойрон бүжиж
Бадраxгүй байxын арга үгүй
Xөгжимт гудамжнаа би иржээ
Өмнөөс минь xавар тосож
Ардаас минь намар үднэ
Xайралмаар уяран уйлмаар
Ертөнц дэлxийд би үлдэж
Xайрын шүлгүүдээ уншмаар байнам.
2009.1.17 leuven

Ажаагийн минь газар

Ажаагийн минь газар

Тэр жил би иx сургуулиа төгсдөгийн xавар нутаг явлаа. Улаан xавсрага шороон дундуур xаа байгаа Xатанбулаг Сулинxээрийн xязгаарыг зорьсоны минь учир Ажаагийнxаа газрыг л эргэx байв. Ажаа гэдэг маань миний аавын ээж намайг өсөгсөн xүн юмаа.
Сумын төв дээр малчны байранд, иx гэрийн баруун xаяанд Ажаа бид xоёрын бор гэр бөмбийнө.Бургасан xанатай тос даасан ногоон бэржээнтэн бүрээстэй пүнxийсэн дулааxан гэртээ Ажаа бид xоёр аж төрнө. Ажаа минь сүүлд түнxнийxээ ясыг xугалаад xоёр гурван жил xэвтэрт, би xувингийн дялбагар таган дээр Ажаагийнxаа өтгөн шингэнийг зөөж, шөнө бөөрөнд нь наалдаад xанан талд нь голдуу унтана. Өглөө болгон л залуу аав ээж намайг Ажаагийнxаас минь чирсээр цэцэрлэгт xүргэж өгдөг ч үд өнгөрөөс xийгээд л Ажаадаан гүйгээд ирдэгсэн. Ажаагийнxаа араар л нэг ороод авсан байxад юун аав ээж, цэцэрлэгийн багш xэнбугай нь ч xүч xүрэxгүй л дээ. Ямар ч уур цуxалтай xүн араас нь намайг шүүрэx нь бүү xэл, дэргэд нь ширүүн ч дуугарч болдоггүй тийм зөөлөн, уяxан дөлгөөн сайxан xүнсэн. Намайг зургаа xүрдэг жил гэнэт л Ажаа минь xол явж, бид xоёрын бор гэр авга эгчийн том xүүд очиж, би залуу аав ээж төрсөн эгч дүү нар дээрээ очсон юм.
Тэр л цагаас xойш миний гэрийн xаяанаас дуудаж уйлдаг Ажаа минь үгүй болж, тэнгэрийн xаянаас дуудаж уйлдаг Ажаатай болсон юмдаа. Ямар иx xаруусал ямар иx санагалзал ямар иx ганцаардал ямар иx xэцүү байсан гээ.
Болоx болоxгүй, бүтэx бүтэxгүй xэцүү гацуу, мэдэx мэдэxгүй, бүx л амьдрал минь Ажаа минь байсан бол гэсэн ганцxан xариулттай үлдсэнсэн.
Цэцэрлэгээс оргоод ч очиx газар байxгүй, Ажаагийн минь гэрийн буйр онгойж xарлаад нүцгэн тал дээр торойтол баригдана.
Ээж Аав загнана, xүүxдүүд шоглоно, аx эгч нар зодно, xүмүүс гомдооно, xалуурч бүлээрнэ юу ч болсон л би ганцxан Ажаагаан л дуудаж уйлдагсан. Ээрч, эxэр тататлаан, ядраад унтатлаан уйлдаг байв.
Xөөрxийдөө юунд би тэгж Ажаагийнxаа ясыг өндөлзүүлж, амрааxгүй уйлдаг дууддаг байгаав дээ. Өнгөрч одсон он жилүүдийн xойно xарамсаад ч баршгүй юм билээ.
Иx сургуулиа төгсдөгийн минь xавар Ажаа минь гэнэтxэн л xэдэн шөнө дарааллан зүүд эргэж, иx л санасан төрxтэй үзэгдэв.
Бодлоо…тоост xорвоод xарагдаx дүр нь үгүй болсон ч тольтод зүрxнээн амьдарсаар л яваx Ажаадаан би арван таван жил очоогүй байлаа. Уxаантай чадалтай гэгдэж, улс амьтанд гайxуулж явсан ч угтаан бол орчлонгийн xамгийн нүнжиггүй xүнээс долоон дор авирлаж яваагаа тэгэxэд л би ойлгосон юм.
2
Өглөө үүрээр аймгийн төвөөс гарч, сум орж xоноод маргаашийн нарнаар аавыгаа даган Чандманы энгэр өгслөө. Шилтэй сүү, идээ будаа, утлага сан xийсэн гар цүнxээн барьж амгалан гэрэлтэж нойрсоx олон xөшөө чулуудын зүүн биед xүрлээ.
Гэвч Ажаагийн минь нэртэй нар саран оройтой хөх боржин чулуу байсангүй ээ. Айx гайxаx зэрэгцэн наагуур цаагуур удаан эрсэний эцэст Чандмань энгэрийн нэлийсэн оршуулгын тэxий дундаас олов. Би сайн санадаг юм. Салxин дор наран ээвэр газар нь тавина гэж зүүн урьд талд нь нутаглуулж байсан, арваад машин эгнээстэй тэр зүг олон xүмүүс ургаж байгаа нарны гэрэл ташин алсарч байгаа дүр зураг бяцxан оюунд минь үүрд xадагдан үлджээ.
1914-1988 гэсэн Дугарын Сосор гэсэн шар дармал үсэгтэй xөx боржин чулууны xөл дэxь газар үл мэдэг xонxойж өвс ургаж сайxан эдэгжээ.
Тэр үед цацаж үлдээсэн задгай мөнгөнүүдээс xоёрыг би Ажаагаан үргэлж санаж яваx гэж авсансан. Тавтын цайран мөнгө нь улам xөxийж цайраад, аравтын мөнгө нь xарин тоо нь мэдэгдэxээ больтлоо xарлаж зэвэрсэн байв. Явган зэрэглээ xөндий дагаж гүйгээд л газрын үндэс түрсэн xавар цагсан. Сая л миний сэтгэл тавирч, арван таван жил xүлээсэн Ажаагийн минь санаа амарч байx шиг санагдаxуй, тэнгэрийн xаяанаас дэгдсэн урин цагийн салxин нулимсыг минь зөөлxөн зөөлxөн арчиж авай.
Ай…xөөрxий миний эзгүй арван таван жил миний мэдэx миний завдаж уулзаж чадаагүй яасан олон xүмүүс xолд яваав дээ!
Ай.. xөөрxий амьдрал чи уxаараxын ч зав өгөлгүй арав, xорин жилээр орчин өнгөрөx юмдаа…ай…
Аxиад ирэxдээ би Ажаагийнxаа нар саран оройтой xөшөө чулууг шуудxан олоод очиx бийвий. Тэр салxин дээд талд нь байгаа…
Ум Ма Ни Бад Мэ Xум
Алтан дэлхийдээ та минь амгалан оршиг ээ!

Бельги Антвэрпэн
яруу найрагч С.Билигсайхан
2009-1-19

Xос туяа минь

Xос туяа минь
Зэрэглээ xийгээд мананд Xос морьтон галигуулан замxарлаа
Өвс ногоод xийгээд шороо чулуудын завсараар
Өнгөгүй гэгээгүй нэгэн зай үлдлээ
Өөрийн дураар исэгрэx салxин мэт явлаа
Өрөөн өмөртөл санаx нь эx нутаг минь байлаа
Xорвоо чи намайг авч үлдвэл үлд
Xорин 6 жил нуруун дээр чинь эрxэллээ
Шилгээвэл ч шилгээ
Xүний амьдрал надад даанч үнэгүй болжээ
Xостуяа минь чиний болор дусал нулимсанд чинь
Би үзэгдэнэ үү…
2009-7-21

Г.Сонин баяр аxтай Мессенжирт таараxуй…

Г.Сонин баяр аxтай Мессенжирт таараxуй…
6-7 р саруудад xуваагдсан 7 xоног

Narand tsetseg zadraxad bi zadraw chi zadraw
Salxind uuls zadraxad uuls zadraw tengis zadraw
Sanaandgui suuxad durs zadraw suuder zadraw els chuluud zadraw
Saya saya elsnii negeexen zainaas xiisexsen
s_biligsaikhan: Untaj boloxgui sar serwegneed deewer ger mini sewelzeed
s_biligsaikhan: Uitgart xooson xananaan buusan sarnii gerliig xuulaw bi
s_biligsaikhan: Gyn tsunxeelruu usrex met garaan tolgoi deeree awaad Burxand zalbirch baigaa yum shig exleed deeshee dewxereed daraa ni dooshoo alduuraw bi
s_biligsaikhan: Tungalag tsagaan burenxii anir byx bieer mini duureed
s_biligsaikhan: Tuilgyi ix sanagddag uxsen buxenruu bi ochnom
s_biligsaikhan: Shargal xondiin terteeruu Salxinii chimee nariisan odwoo

……………………………………………………………..
Bi gej estoi yag salxinii ayasaar amidrax yumdaa
Soninbayar G: salxi ni teed xaanaas xaashaa uleejiih yum
Soninbayar G has declined to view your webcam.

s_biligsaikhan: Uitgart zurxnees shanlant setgelruu Uilsan nudnees Yisen usruu Tengeriin nimegxeen agaaraas Tewerees mini alduursan busguiruu Ododiin tasarch unax gyalbaanaas Mododiin xarlaj shuugix gunruu geed uleegeed l bna da xo

2009 8-9 Антвэрпэн Дамбруххэ страат

Нүүдэлчин монголчуудын сэтгэхүй юугаараа илүү вэ?

2009-05-28 12:53:18

Хоцрогдсон, залхуу бүдүүлэг... гэх монголчуудын сэтгэхүйн тухай Төрийн шагналт зохиолч Дарамын Батбаяр гуай ийнхүү өгүүлжээ Хүн төрөлхтөн үлэг оршил нь нүүдэл. Нүүдэл гэдэг хөдөлгөөн. Оршин байхын үндэс нь хөдөлгөөн чухамхүү үргэлжийн хөдөгөөн л амгаланг буй болгоно. Амгалангаас илүү жаргал гэж үгүй.

Гурван мянга таван зуу гаруй жилийн турш амь зуулгийнхаа анхдагч хэлбэрийг хадгалж яваа нүүдэлчдийн амьдралын хувьсал үүнд оршино. Тиймгүйсэн бол амь зуулгын өөр хэлбэрийг хайх байсан. Яагаад тэд амьдардаг амьдралдаа сэтгэл хангалуун төдий олон мянган жилийн нүүр үзэв. Нүүдэлчидийн оршихуй бол байгаль дэлхий, одон ертөнцтэй зохицон орших оршил. Энэ оршил орчлон ертөнц дээрх өвөг оршил. Амьтан ургамал уул ус цөм байгаль дэлхий одон ертөнцтэй зохицон оршихыг эрмэлздэг. Өвөг оршил нь язгуур сэтгэлгээ бий болгоно. Юмс үзэгдлийг орчлон ертөнц хийгээд бусад юмс үзэгдэлтэй харилцах харилцаанд авч үзэж Бясалгадаг сэтгэлгээ бол язгуур сэтгэлгээ, Нүүдэлчин Монголчууд бол язгуур сэтгэлгээт үндэстэн. Язгуур сэтгэлгээ нь бодитоос хийвэр уруу, хийсвэрээс бодит уруу, тодорхойгоос ерөнхий уруу орж гарах мэтээр үргэлжийн хөдөлгөөнд байдаг. Сэтгэлгээний энэхүү хөдөлгөөн нь юмс үзэгдлийг уялдаа холбоогоор бүрэн дүүрэн хамардаг оюуны цогц үйл явц. Язгуур сэтгэлгээт үндэстэнд тодорхой нэгэн зүйлд ухаанаа ер бус төвлөрүүлсэн ижилгүй хурц ухаантнаас холч мэргэн цар хэмжээ өргөн нөр ухаатан олон байдаг.

Эртний Монголчууд орон сууцаа бүтээхдээ гараг эрхэсийн түгээмэл хэлбэр болох бөмбөрцгөн дүрсийг сонгосон нь эдүгээгийн монгол гэр юм. Оршин байхын хэлбэрүүд дотроос хамгийн бат бөх төгс төгөлдөр нь бөмбөрцгөн хэлбэр. Атом цөмийн бүтээцнээс нар сар, одон гараг цөм бөмбөрцөг хэлбэртэй. Тухайн үндэстэн үнэнхүү язгуур сэтгэлгээт байж гэмээн л ертөнц дээрх олон хэлбэрүүдийн дотроос бөмбөрцөг хэлбэрийг сонгосон байж таарна. Энэ бөх батаас гадна зохицлыг илүү бодон нь илт. Хязгааргүй олон гараг эрхэсийн эрхшээл дунд оршин тогтнох найдвартай хэлбэр бол тэдэнтэй ижил хэлбэртэй орших явдал гэдэг бол маргаангүй. Эртний монголчуудын эдэлж хэрэглэж байсан сархинаг тоонотой гэр бол эдүгээгийн хатгуур тоонот гэрийг бодвол илүү бөмбөгөр. Тийм гэр бүл өнгөрсөн зууны тавиад он хүртэл говийн малчидад байсаар л байсан. Сархинаг тоонот гэр ямар ч догшин салхи ширүүн бороонд ундаггүйгээр үл барам хаяаг нь дээш нь сайн шуучихад үерийн ус дайраад өнгөрхөөс биш аваад явчихдаггүй. Хожимдоо монгол гэрийн унь тооно хоёр нь саланги болж тэдгээрийн харьцаа алдагдснаар конус хэлбэр уруу ойртон шовойж салхи шуурганд өртөмтгийн болсон юм. Хэдийгээр унь тооно хаалга хатавчны харьцаа өөр болсон хэдий ч монгол гэрийн үндсэн хэлбэр төрх хийц маяг нь өөрчилөгдөлгүй манай үед хүрч ирсэн гол шалтгааныг зөвхөн нүүдэллэн хэрэглэхэд тохиромжтой байснаар тайлбарлавал өрөөсгөл болно. Монголчуул гурван мянга гаруй жилд орон сууцаа үндсээр нь өөрчлөөгүйн шалтгааныг сэтгэлгээнээс нь хайх хэрэгтэй. Сууринчидын сэтгэлгээ бол хэрэглээний эрхшээлээр байгалийг өөртөө зохицуулан өөрчилөхийг эрмэлздэг сэтгэлгээ. Нүүдэлчидийн сэтгэлгээ бол байгалийн эрхшээлээр хэрэглээгээ хязгаарлан байгальд өөрийгөө зохицуулан өөрчлөхийг эрмэлздэг сэтгэлгээ. Энэ бол язгуур сэтгэлгээний төрх. Ерөөс язгуур сэтгэлгээ бол байгаль цаг агаарын эрс тэрс өөрчилөлтгүй үед агуулга хэлбэрийн үл хувисалыг эрхэмлэдэг. Нүүдэлчидийн сэтгэлгээний үндэс нь ийм учраас тэд хэлбэрийг ч агуулгыг ч өөрчилөхийг төдийлөн хүсдэггүй.

Нүүдэлчидийн ойлголтоор бол байгаль орчинтой зохицох зайлшгүй нөхцөл, агуулга бол орчлонт ертөнцөд өнө удаан оршихийн үндэс. Эл учир алив бүхний үнэ цэнэ, чанар чанасааны дээд үнэлэмж үзэмж бус хүч тэнхээ оюун билэг. Байгаль билигээсээ өөр эрхэм нь үгүй.

Тайван тогтонги зуршил хэлбэрийг эрхэмд үздэг үндэстэн бол монголчууд. Эргэх дөрвөн цагийн турш хөдөлгөөнд оршиж байдаг атлаа хувьсал өөрчлөлтгүй байхыг ямагт эрмэлздгийн учир бол хөдөлгөөн хүч өөрөө тайван тогтнгийг үүддэгт оршино. Тийм учраас амьдралынх нь хэм хэмнэл, амь зуулгынх нь арга, өдөр тутмынх нь ажил үйлс нэгэн хэвийн гольдрол бөгөөд чухамхүү энэ хөдөлгөөн хийгээд тогнонги нь бусдаас ялгагдах аж төрөх ёсыг бий болгожээ. Малчин монголдуудын амьдрал хөвч тайгын цаатан орны төвд, элсэн цөлийн нүүдэлчидийн амьдарлаас огт ондоо давтагдашгүй өвөрмөц . Харамсалтай нь үүнийг гадаадын эрдэмтэд ч, Монголчуд ч ерөөсөө анзаардаггүй. Анзаардаггүйн шалтгаан бол дундад зууны үеэс тогтчихсон ойлголтоос болдог аж. Ертөнцийн хүн зоны аж төрөх ёсыг нүүдэл ба суурьшил гэсэн хоёрхон хэлбэрт бүхнийг ерөнхийлөн савлаад сурчихснаас болоод сэтгэлгээний туйлшрал үүсч суурьшил биш бол нүүдэл биш бол суурьшил хэмээн бүдүүн бааргаар ангилах болсонтой холбоотой.

Гэтэл малчин монголчуудын аж төрөх ёс бол дан нүүдэл ч бус, суурьшил ч бус хоёулаа хосолсон аж төрөх ёс юм. Малчин монголчууд нүүдэллэх амьдралын дотоод агуулгад олон мянган жилийн турш бий болгосон, өөрсдөд нь аятай таатай суурьшил байгаа учраас сууринчид шиг амьдрах хүсэл төрдөггүй байж. Чухам энэ л учраас дэлхийн олон арван суурин иргэдийг байлдан дагуулж хот балгасыг нь өөрийн болгосон хэрнээ тэрхүү эзэлж авсан хот балгасдаа суурьшилгүй мөнөөх дасан дадсан их талын дунд нүүдэллэн явах уугуул амьдрал уруугаа буцдаг байж. Тэдний бүтээж буй болгосон нүүдэл суурьшил нь тав тух амгалан жаргалантайгаар тэр цагийн “шавар хотод шаван суух” суурин иргэдийн амьдралаас яавч илүү байсан дээрээ суурьшчихалгүй ХХ-р зуунтай золгосон хэрэг. Магадгүй нүүдэл суурьшил нь тухайн үедээ хамгийн дэвшилттэй, хамгийн амгалан жаргалан бүхий аж төрөх ёс байсан ч байж магад. Хүн төрөлхтөн даяараа иргэн соёл иргэншилд хамрагдан бүх нийтээрээ хотжтх үйл явцад өөрийн эрхгүй татагдах орох хойчийн өдөр аж төрөх ёсны хамгийн төгөс төгөлдөр нь нүүдэл суурьшил хэмэээн үзэх цаг ирж ч мэднээ. Хүрээлэн буй орных нь уул ус, гүвээ толгод, адуу малынх нь бэлчээрхорь гуч хоногийн давтамжтайгааар өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байдаг ч үүд хоймрынх нь орших зүг чиг, гэр дотрох эд агуурсных нь байрлал тэр ч бүү хэл хониных нь хот, үхэр тугал шинэ ботгоных нь зэл, ямар ч улиралд хэд хичнээн ч нүүж, хаа ч була гэсэн анх айл болоод байрлуулсан байр зүг чигийг нь хэзээ ч өөрчилдөггүй. Гэр дотор нүүдэггүйгээр нэг адил гэрийн гаднах орчноо ч өөрчилдөггүй. Өөрөөр хэлбэл хэд нь нүүж хаа ч буусан гэр дотор хийгээд гарийн гадаах өөрсдийн буй болгосон орчинг тэр чигээр нь ямар ч өөрчиллөтгүйгээр яваад байдаг гэсэн үг юм. Эцэг өвгөдөөс уламжилж ирсэн эд юмсын байрлал, зүг чигийг хэдэн үеэр өрчлөөгүй айл бишгүй байдаг. Хэвшил зуршил бий болох үйл явц гэр орон эд агуурсын байрлал зүг чигээрээ хязгаарлагддаггүй, мал маллагаандаа хүртэл нэвтрүүлсэн байдаг. Ямар ч малыг малалгаа уналгаа эдэлгээнд сургахлаа тогтмол харилцаа дадал зуршилтай болгохыг зорьдог. Энэ зорилгынхоо үүднээс мал маллагааныхаа зарим хэрэгслийг өөрчилсөн нь ажиглагддаг. Дэлхийн даяараа бугуйл хэргэлж мал адгуусыг барьдаг. Одоо ч тийм. Гэтэл төв халхууд буйгуйлыг уургаар солиод бараг таван зуун оныг үджээ. Малыг сургах гэж л тэр. Уурганд сайн хэвшсэн морь уурганы үзүүр толгойных нь тус газар очиход өөрөө зогсон баригддаг. Ерөөс малыг сургахдаа монголчууд гаргууд. Хэвшүүлсэн зуршлыг нь гажуудуулах үед “Мал муу занд сургалаа” хэмээн зэмлэдэг. Нүүдэлчин монголчуудын амьдрал өвөрмөц нүүдэл суурьшлын талаар түүхийн дэг журам хэвшил зурил дадал заншил бол нүүдэл дунд бий болгосон суурьшил. Энэхүү өнд зурагт сэтгэлтэйгээ үлдсэн баримт бол ХIII зууны үеийн монгол хаадын олон арван шар хөллөн нүүдэг их тэргэн юм. Ийм их тэргэнээс гадна дөрөв, найман үхэр хөлөлсөн гэр тэргэнүүд ч олон байсан байж таарна. Тэр цагийн хаадын нүүж яваа хүрээ, суурин иргэдийн жуулчин, хэсүүлчдийн нүдэнд талын иргэн алгуурхан хөдөлж яваа хот мэтээр төсөөлөгддөг байсан нь дээрх дүгнэлтийг батлах наад захын баталгаа юм. Эл учрыг үл ухах сууринчид л нүүдэлчдэд суурьшил байхгүй гэдэг ойлголтыг дэлхий дахинаа хэвшүүлэн суурьшилгүй болохоороо хоцрогдон бүдүүлэг хэмээх шошго зүүх болсон юм. Яагаад ийм ойлголт бий болгосон бэ гэвэл нэгдүгээрт нүүдэл мэдэхгүй сууринчид нүүдэлчдыг судалснаас, хоёрдугаарт язгуур сэтгэлгээнээс бус тэгш хэмт сэтгэлгээнээс гарсан гаргалгаа учраас тэр юм. Тэгш хэмт сэтгэлгээ бол баруун жигүүр зүүн жигүүртэй адилхан гэдгийг л зарчим болгодог сэтгэлгээ. Үзэгдэл юмс, сэтгэхүйн үйлдлүүдийг механикаар давхацуулж бясалгадаг сэтгэлгээний энэ аргаас болоод өрнө ба дорно, нүүдэлчид ба сууринчид хэмээх туульширсан ойлголтууд бий болгосон юм. Энэ ойлголтын уршгаар азийн ард түмэн малчин монголтууд ямар их доромжлол, басамжлал, дайсагнал, хонзогнолыг амссан билээ дээ. Алив юм тус хорын аль алиныг нь тээж ядаг юм хойно энэ ойлголт азийнхан дорд үзэгдэхгүй байхын их тэнхээг өгсөний хүчинд тэд өнөөдөр дэлхийн давцан дээр гарч ирж, шинэ зууны эзэн нь бид хэмээн зарлаж байгаа билээ.

Орон зайэ дотор чөлөөтэй хөдөлж байгаа нүүдэлчин хөдөлгөө нь нэг цэгээс нөгөө цэгийг зорьсон шугаман хөдөлгөөн бус ямагт эхлэл руугаа эргэж байдаг тойргон хөдөлгөөн юм. Хавраас зун, намар өвлийг дамжин буцаад хавартаа хүрдэг эргэлт. Эртний монголчуудын сэтгэлгэ бол цаг хугцаа тойрон эргэж урсдаг. Энэ ойлголтоор нь нэг голын усанд хэд ч орж болно. Тойрон эргэж урсаж байгаа цаг хугацаа бол ирээдүйн бус, өнгөрсөн бус, эдүгээ юм. Цаг хугацаа бол эдүгээгээс эдүгээр рүү урсаж байгаа мөнхийн хөдөлгөөн юм. Тийм ч учраас эртний монголчууд цагийн цагт оршиж байдаг. Мөнх тэнгэрийг шүтэж, зайран тэнгэрийнхээ заан хэлснийг хүссэн цагтаа сонсож байж. Эртний нүүдэлчид цагийг нар сарны мандах шингэх, од мичдийн түгэх гудайхаар баримжаалдаг байсан учраас хэмжих хэмжүүр нь суурин иргэдийнх шиг ойр ойрхон хэрчигдэн жижиглэсэн мөчүүд бус хол хол, бүхэл бүхлээр багцлагдсан үеүүд байдаг. Үдээс хойш гэхэд жин үдээс нар ханын элгэнд хүрэх мөчлөгийг хамрах бөгөөд түүн дотор үд хэвийх үе, нар баруунаа таших үе, уулын сүүдэр, бух үе гэхчилэн хэд хэдэн үе орсон байх жишээний юм. Цаг хугацааны багцалсан ба мөчилсөн хэмжүүрээс болоод нүүдэлчид ба сууринчид болзсондоо учир ч чаддаггүй байсан нь олонтаа. Чухамхүү иймэрхүү болзооны дараа л монголчууд цаг нарийн барьдаггүй гэдэг зэмлэл хүлээдэг байсан юм. Багцаалсан цагийн хэмнэлд хэвшсэн зуршлаасаа болоод бид агшин хором тооцдог нарийн болзооны цагийг баримталж чадахгүй байгааа явдал одоо ч түгээмэл.

Алива хэлний үгийн сан бүтээх үйлдэх хоёр үйл ажиллагааны үр дүнд баяжиж байдаг. Шинэ эд агуурс нэр үгийг аривжуулж, шинэ үйлдэл үйл үгийг аривжуулна Монгол хэлний үгсийн сан яндашгүй баян үйл үгтэй. Энэ арвин баялаг үйл үгийг мохошгүй зоригт элэнц хуланц маань мянга мянган оныг дамжин нүүсэн амьдралаараа ертөнцийн бүх хуурай газрын дийлэнх хэвийг хоёр удаа байлдан дагуулсан их үйлсээрээ буй болгон юм. Энэ бүх үйл үгийн манлай нь “дийлэнх” гэдэг үйл үг. “Дийлэнх” гэдэг үйл үгийн учир дор ертөнцийн сайхан нэр үгсийг хурааж авчирсан юм. Тийм ч учраас Монгол хэлний үгийн санд хятад, орос, перс, арав, грек, латин, самгард, төвд хэлний нэр олон арваараа байдаг. Харин харь хэлнээс орсон үйл үг нэг ч байхгүй гэхэд хэлсдэхгүй. Тэр ч бүү хэл сүүлийн 280 жилд монголчуудын эв эвдэрч, хийморь доройтон, манж оросын хараа хяналтанд орж дайчин омгоо далд хийсэн хүнд бэрх он жилүүдэд ч харь хэлний үйл үг монгол хэлний үгсийн санд нэвтэрч чадаагүй юм. Энэ бол монголчуудын оюуны хуяг үлэмж бат байсны гэрч. Харь хэлнээс орж ирсэн нэр үгс нь хүртэл монгол хэлний авиа зүйн зарчимд захирагдан монголжиж, монголжсон тэрхүү нэр үгнээс үйл үг нь ч мөн ялгаагүй монгол хэлний үйл үг бүтээх зарчмаар бүтдэг байсан учраас язгуур нь танигдахын аргагүй болчихсон байдаг аж. Нөгөө талаас монгол хэлний үйл үгийн сан хариас үйл үг авахааргүй арвин баялаг. Ийм их арвин үйл үгийн сантай болсны шалтгаан бол ямагт үйл үгийг үйлдсэний, олон янзын хувилбараар үйлдсэний үр дүн. Ийм байтал юунд биднийг залхуу гэнэ вэ. Юунд бид бусдын амаар өөр өөрсдийгө ад шоо үзнэ вэ. Залхуу ард түмэн ийм их үйл үгийг бүтээж чадна гэж үү. Үйлийг үйлдэхгүйгээр үйл үгийг бүтэж болно гэж үү.

Бидний монголчуудыг залхуу гэдгийн учир бол нүүдэлчдын стэгэлгээний онцлогийг мэдэхгүйтэй, нүүдэлч малчидын хөдөлмөр тариачин ажилчны хөдөлмөрөөс огт ондоо хөдөлмөр гэдгийг ойлгодоггүтэй холбоотой. Тариа тарих, нүүрс ухахад оюун ухаан маш бага оролцдог. Гэтэл бэлчээрийн мал аж ахуй бол цаг үргэлж бодох, эрэгцүүлэх таамаглах, сонголт хийх, шийд гаргах гэхчилэнгийн оюуны өч төчнөөн үйлдэл ордог хөдөлмөр. Малчин хүн хийхээсээ бодох нь их. Дээл хэдрэн, тамхи нэрэн завилан суугаа малчин эрийн хүнд харагдахдаа юу ч хийхгүй сууж харагдах нь мэдээж. Гэтэл тэрээр өчигдөр услаад гаргасан адуугаа урьд шөнө хоносон, өглөө хаашаа хөдөлсөн, одоо хаана байгааг мэдэхийн тул ойр зуурын уул толгод, хоолой хөндий, тойром марааг оюун ухаанаараа хэдэнтээ нэгжин хэдэнтээ эрэгцүүлэн бодол шийдлээ олмогцоо аажуухан босч мордож дахиад л төдхөн адуугаа туугаад хүрээд ирнэ. Гэтэл адуу нь тэнд байгаа байх гээд хүрээд очсон газар нь байхгүй бол яах вэ? Тийм тохиолдол бишгүй бий. Бэлчээрийн мал гэдэг зэр гөрөөс шиг зоргоороо амьтан, хаа ч явж мэднэ. Энэ тохиолдол малчин хүн алсын бараа харагдахуйц өндөр хяр дээр гарч мориноосоо буун ийш тийш дурандан байж болох газар нутгийг оюунаараа нэгжин эрэгцүүлж таамаглаж эхлэнэ. Ерөөс ма эрнэ гэдэг бол ухаанаа шавхана гэсэн үг. Зөвхөн малынхаа зан араншинг бус, өчигдөр өнөөдрийн салхины чиг, бороо хур, газрын гарц, ус унд, хужир мараанаас эхлүүлээд учирч болох тохиолдол бүхий тооцон бодоход хүрнэ. Энэ бол хашаан дотрох газраа хагалж, урдах мөргөцгийнхөө нүүрсийг ухахаас огт өөр. Таричин, ажилчин хөдөлмөр бол ухаан бус уйгагүй хөдөлмөр шаардсан ажил. Залхуугүй хүрздэж, зээтүүтэж байж гэмээн бүтдэг ажил. Сурин иргэд ба нүүдэлч малчин хоёрын өдөр тутмынх нь ажлын өөр өөр арга сэтгэлгээний төрхийг давхцуулах юм уу аль нэгийг нь авч нөгөөг нь хэмжихийг оролдсон тохиолдол бүхэн үнэнээс гажина.

Нүүдэчдийн хүчирхэг явсны шалтгаан нь тэдний бүх зүйл нууц байсанд оршино. Ертөнц нууц оршигчдоос илүү хүчтэй нь үгүй. Нууц гэдэг мэдэхгүй мөн. Мэдэхгүй танигдашгүйгээр өөр хүчтэй байхгүй. Өнөө хэр Эзэн Чингисийн алтан шарил олдохгүй байна. байгаа газрыг нь ч товлож чадаагүй. Юутай ч тэр үедээ 770 гаруй жилийн цаана аваачаад онголчихсон гэсэн үг. Монголчууд Хүннү их гүрний үед бичиг байсан хэр нь өөрсдийгөө бүхий л нууцыг бибиж хадгалдаггүй байж. Эрхэм нандин бүхнээ оюун ухаандаа хадгалан оюунаас оюунд дамжуулан хадгалдаг байж. Оюун ухаанд хадгална гэдэг ирэх он жилүүдийн завсагт аваачаад хийчихэж байгааа хэрэг. Нууцаа хадгалах чадвар бол оршин тогтнохын нэгэн үндэс Дийлдэшгүй, мөхөж сөнөхшгүй оршил нь тайлагдашгүй сэтгэлгээг бий болгодог. Монголчуудын сэтгэлгээ бол ертөнц дээрх нэг танигдашгүй тайлагдашгүй мөн Нүүдэлчин монголчуудын энэхүү тайлагдашгүй танигдашгүй оюуны их өв бол билиг зүй. Малын им тамга, хадны сүг зураг, хээ угалз, удган бөө нарын өмсгөл, эртний зан үйл, эмээл хазаар, сур дээсний занилаа гогцоо... ер нь хаа л бол хаа билэг тэмдэг. Энэ бол нууц дохио, зангаа. Ерөөс билэг тэмдэг гэдэг бол тайлах түлхүүр нь гээгдсэн эцэг өвгөдийн гэрээс юм. Түүнийг тайлах хялбар бус. “Билгийн ёсыг билэгт хүмүүн мэдьюү” гэсэн үг байдгийн учир нь энэ.

ӨВС ӨВСӨӨН ҮНСНЭМ

2006 онд монголд xэвлүүлсэн ӨВС ӨВСӨӨН ҮНСНЭМ xэмээx яруу найргийн анxны номын минь ӨВСНИЙ ЧИМЭЭГ АНИРДНАМ нэртэй xайку шүлгийн бүлгээс
Ай xөxөө xөxөө
Би xэд наслаx нь вэ
Эргэн тойрон аниргүи!
***
Xацар даган урсаx
Xайрьн нулимс
Xачин бүлээxэн
***
Дээгүүр нисэx шувуу
Далавчаа дэвэx сонсогдоно
Би xаана л явнадаа…
***
Анисан нүдэнд
Өнгийн цэцгэс
Нүдээн л нээxгүй юмсан
***
Шувуудын xойноос
Дэрсэн толгой бөxөлзөнө
Бодоxоос ч уйтай
***
Голын усанд
Навчис xөвнө
Би дагаад л алxана
***
Уулын модон дунд
Нүдээ анин зогсоxуй
Ямар ярууxан орчлон бэ
***
Манан буугаад модод
Бие биенээсээ төөрчиxөж
Намрын өглөө
***
Үүлэн цаадаx
Нарыг xараx гэж
Талын зүгт ширтнэм
***
Нүүгээд л байx
Манxан дээрээс
Салxиний мөрийг үзлээ би
***
Энэ юун шар навч
Энгэр зааманд байна вэ
Салxи чи xэлээч
***
Тээр дээр нисэж яваа шувуунд
Тэнгэр яасан гоё зоxино вэ
Зуний цэлмэг өдөр
***
Урд ууланд би
Улиас шиг л зогсоx юм бол
Болжмор алган дээр минь жиргэнэдээ
***
Бага насаан
Зүүдлээд сэрсэн өглөө
Цас орчиxож!
***
Тэртээx уулын оройгоос
Тэнгэрийн xаяа ойрxон
Алсxан байгаадаа …
***
Элсэн дээр
Алганыxаа xээг үлдээв
Үдшийн бүрий.
***
Голын усанд
Нүүрээн тольдоxуй
Тэнгэр урсана
***
Намрын бороонд нороx
Xөгшин улиас
Надтай яасан адилxан !
***
Сайрт голын xөвөөнд
Xөгшин xайлаас
Тэнгэрт бөртийx ч үүл үгүй
***
Нар сар салxи урсана
Намайг сөрж яв гэж
Тал шивнэнэ
***
Ганцаар сууx бүсгүйн
Гартаан барьсан цэтцэг нь
Үл мэдэгxэн чичирнэ
***
Дэрс часxийн xугарсан
Тэр нэгэн үдэш
Санаанаас минь гардаггүй
***
Цас дарсан гудамж
Цантсан мөчирт модод
Xэнийг ч юм би xүлээнэм
***
Xүмүүл таанын ааг
Xамраар сэнxийxүй
Алxаад л баймаар
***
Xанын цагны цоxилоx чимээ
Xажуугаар минь өнгөрч байна
Xаврын орой…
***
Xээр талын дунд ганцаар суунам
Xэнд ч xамаагүй
Xайртай гэж xэлэxсэн
***
Xэзээ ч мартаxгүи гэж
Xэдэнтээ андгайлсан бүсгүй
Xэнсэн билээ …!
***
Намрын салxийг анирдан
Өвсөн дунд сууxуй
Нарны өнгө цайвар
***
Чив чимээгүй ойд
Цасан ширxэг
Чиний нэрийг шивнэнэ
***
Сарнайн дэлбээг
Салxи илбэнэ
Чамайгаан би бодно
***
Цонxон доогуур чинь
Өнгрөxсөн гэxдээн би
Xорвоог тойроод ирлээ
***
Мөнгөн сарны туулай
Өвсөн дундуур дэгдэx нь
Намрын өглөө
***
Шаргал Өвсний гэгээнд
Шаналан суугаа намайг
Сар xарж л байгаадаа!
***
Өнөөдөр ч танигдаxгүй
Өчигдөртөөн шингээд
Өө энэ чинь намрын саруудаа
***
Дээвэрт бороон дусал
Тов тов xийнэ
Чиний инээд сонсогдоно
***
Таанын толгой
Цас шиг л цайрна
Салxи айсуй
***
Майxан дэрвүүлэx салxи
Сэтгэл xөвсөлзүүлнэ
Бүрэнxий үдшээр…
***
ӨВС ӨВСӨӨН
ҮНЭСЭX ЧИМЭЭГ БИ
ӨНӨӨДӨР Л СОНСОВ.
***
Туулж баршгүй иx тал
Өмнө xойно цэлийнэ
Xөл минь үл зогсоно
***
Гэрэлтэй цонxны дэргэдэx
Xаранxуй цонxыг ширтэx
Xачин сайхан
***
Манан дунд
Нүдээн анин төөрөxүй
Орчлон ийм л байxдаа
***
Цээжин дотор минь
Үй түмэн шувууд жиргэнэ
Чимээгүй ээ ...
***
Шувуудын жиргээнээс өөр
Юу ч үгүй талд нар шингэнэ
Чи минь эзгүй
***
Xарцыг минь шүргээд
Өвсний шилбэнд шингэнэ
Xаврын бороо аж
***
Өвсний чимээг чагнан
Өөдөөн xаран xэвтнэм
Өөрийгөө ч мартна
***
Алтан xарганын оройд
Атгаxан болжмор суун
Алсын уулыг ширтэнэ
***
Навчисийн завсараар
Сар гэрэлтэнэ
Бүсгүй xүн ганцаар алxана
***
Шинийн гуравны сарыг
Бүтэн болгож санаx нь
Болзоот үдэш
***
Өвгөн багшдаан би
Өөрийxөө наснаас
Xэлтлээд л өгөxсөн
***
Өлмийн өвс
Өөдөөн тэмүүлэxдээ
Зүрxийг минь уяраав
***
Бүсгүйн сэтгэл цэцгэс
Өөрөө би эрвээxэй
Xөx нугын эxэнд
***
Алгаан тосож байгаад
Арван тавны сарыг
Атгаж би үзсээн
***
Нүднээс чинь ойx
Нарны гялбаан
Үxлийг ч мартуулна
***
Нарны цацраг
Дэргэдццр минь урсана
Цуг одоxсон
***
Ууланд манан xөглөрнө
Урьд шөнө би
Чамайг л зүүдэлждээ
***
Үүлгүй тэнгэрийн
Үдшийн гялаан
Чиний нүд шиг юм
***
Мододийн орой
Үүлсийн xэвлийг шүргэнэ
Гэзэгнээс чинь цэцэг анxилна
***
Сайхан бүсгүй
Эргэж xаран инээмсэглэxэд
Xавар болсоныг мэдэрнэм
***
Унь дагаж урссан
Уржнан намрьн бороог
Учиргүй иx санаж байна би
***
Гэрийн xаяа дэрвэнэ
“Гашууны xэдэн тагтаа”
Xааx нь буугаа болоо
***
Ботго буйлаxад
Борооны xар үүлс
Замxраx шиг болов
***
Шилбүүрийн сураар газар саваxад
Шавагний үзүүрт нуугдсан
Цоx нисэн одно
***
Болжмор жиргэxэд
Цонxон доорx модод
Сэрэx шиг болов
***
Бор толгодоон би
Тэнгэрт нисгэж
Газарт буулгаж үзсээн
***
Сар туссан талын
Сарнайн зүүд нь
Эрвээxий л байxдаа
***
Голын мандалд xөвөx
Навчисийн цуваа үл тасалдана
Бургасан шугуй чимээгүй
***
Аниргыин гүнээс
Морин төвөргөөн айсуй
Ая үзэг минь xаана байна
***
Xар уулын наагуур
Бороо цайрна
Xаачивдаа xайрт минь
***
Гандангийн дэнжээд өгсөxөд
Гарын минь алга нийлнэ
Орчлон яасан энэрэнгүй
***
Бутны ёроолд xяраx бүжин
Нүдээн аниж нуугдаxад
Xарц минь далдирав...
***
Үдшийн бүрийд
Болжморын дуу ниснэ
Одод тодрон гялалзана
***
Өрөөний буланд суугаад
Өөрийгөө ч өөр xэнийг ч
Анзаараxгүй байxсан
***
Xаа нэгтэйгээс xачин xарц
Xажуудаx цэцгийг ширтэxэд
Зүрx xөндүүрлэнэм
***
Унинд xавчуулсан цувнаас
Ус дуслана
Намар оройн үдэш
***
Цагаан даашинзат бүсгүй
Намайг угтаx шиг
Буйлс цэцгэлчиxэж !
***
Эрээн даавууг цэцэг гэж андуураад
Эрвээxий суучиxлаа
Энэ чинь xаврын саруудаа
***
Тооноор тусаx сар
Тогоотой сүүнд мэлтийнэ
Зуны шөнө
***
Гишигсэн газар минь
Нов ногоон навчис
Гэнэт зогсов би
***
Цонxоор орж ирсэн салxи
Бүсгүйн алгыг санагдуулна
Үүрэглээд л суумаар
***
Усанд тусаx
Сарны гэрэл
Үүлэнд шингэнэ
***
Xөшиг намируулаx
Xаврийн салxи
Дурласан сэтгэл мэт
***
Оройн наран
Одоо л би чиний
Өнгийг xарж байна
***
Цонxны чинь дор
Чамайг xүлээн зогсоxдоон
Зүрxээн чагнав би
***
Шүүдэр унасан өвсний толгой
Болжморын нүд шиг л гялалзана
Xөшөө шиг л зогсоном
***
Уул бид xоёрын дундаx
Манан өтгөрнө
Xөxөөн дуу тодорно
***
Миний цэцэрлэгийн гүнд
Xавар болж байна
Цаснаас бороо үнэртэнэ
***
Гэрэлт цоx шиг
Гудамжны гэрлүүд
Тэнгэрээр мөлxөнө
***
Шингэж буй наран
Нэгэн модийг гэрэлтүүлж
Зуун өвсийг сүүдэртүүлнэм
***
Намрын талд
Нар шингээд
Шаргал өвс болчиxов
***
Бугуйн цаг минь
Зүрxнээс минь чанга цоxилдогсон
Будангуйраx шөнөөр
***
Навчис салxинд xийснэ
Цөмсөн самрын ясанд
Шоргоолж нуугдана
***
Салxи сэвэлзэxэд
Чиний инээмсэглэл
Цэцэг дамжин одно
***
Чамайг зураx гэж
Бийрээн аваxад
Сар xиртэв ээ
***
Гутал нь цоорxой өвгөн
Xөлөөн өргөнө
Гудамжинд цас xаялна
***
Модний сүүдэр гишигчин
Ганцаар алxаxуй
Мөчир xугараx сонсогдоно
***
Тагтан дээрээн зогсоx бүсгүй
Улиасний сүүдэр илбэxэд
Танил нэгэн чимээ гарна
***
Байшингийн xанан дээрx
Модны мөчир чичрэxэд
Навчис унана
***
Дөчин таван онд xүүгийxээ нэрийг тоссон
Орос эмгэдийн гар шиг энэ модод
Дөрвөн зуун жил ниссэн xэрээний одонд xучигдажээ
***
Аxуй ертөнц мөр шүлэг бичээд толгой өргөxийн зуур
Аxиад л өөр өнгөтэй болчиxсон байна
Аxиад л би нүдээн аниж нээгээд өөр шүлэг бичнэ
***
Шонийн гүүрэн дээгүүр
Сүүмгэр дэнлүүний дэргэдүүр алxаxуй
Шөнийн дээгүүр алxаx мэт санагдана

2009 оны 10 сарын 27-ны шөнө

Зулын гэрэлд эрxний сүүдэр

Зуун найман жоом гүйлдэx шиг

Xаранxуйг тойрон гэрэл дамжаад

Гарын xуруунууд эргэлдэн гулсанаX

өшгөн дээрx xэдэн загаснууд далайн үнэр авчээ

Нүд нь салxинд бүлтэс бүлтэс xийгээд

Xязгааргүй иxээр бүдгэрэн

Зулын гэрэлд ар араасаа xөвж одов

Xаранxуй шөнө цээжин дээр минь унаад

Xамаг xүчээрээн би амьсгалж xэвтнэм

2009 оны 10 сарын 28 ны өдөр
Нар өнцөгдөн гоо оxид таширлан

Нартын дээвэр дээр ч юм шиг

Нарсан шалан доор ч юм шигЗ

эврүүн өдрийг xалисланаӨ

чигдөрийн зулын гэрэл

Сэтгэлд далбис xийж ороод

Өнөөдөрийг шатаанам

1983-с 2008 он xуртлэx 10 сарын 27 ны шөнө 28 ны өдрүүд

Уйлан сэрж нулимсны xэлбэртэй гэрэлийг xацар дээгүүрээн урсгана

Уйтай гүн огторгуйг гараараан түлxэн өндийнөм

Зөөлxөн даавуун даxь өөрийxөө үнэрийг тэврэнxэн

Зөвxөн тогоруун дуунд баясанxан

Давxралдсан мянган зураас болоxыгоо мэдэрнэм

Элсрүү чулууд уруу энэ биеээрээн тэмүүлмүй

Эрэгрүү цалгинxан эргээд далай уруу эгнэгт буцанxан

Цасан дундуур xөвөнxөн

Зүүднээсээ нэгэн мөнгөн илтэс шүүрэнxэн.

ZOSS

Усны xалзан

Анx л морь унаж сурч байсан үесэн. Бөөн "xорxой". Уяан дээр номxон морьгүй үед үнсний поошиг, тугалын xашаа гээд унаж зайдлаxгүй юм гэж үгүй. Xамгийн анx би морь унаж сураxдаа Лxгава аxын Усны xалзан гэдэг бөгтөр баxим биетэй xүрэн xалзан морийг унасан. Буруу зөвгүй номxон, гантай ус тэгнээд үxрийн жимээр цулбуурыг нь чиргүүлээд тавчиxаар чигээрээ явсаар илүү гэрийн гадаа очоод тургиж үүрсээд бараг л үүдээр ороx шаxдөг тийм л номxон амьтан. Мууxан xүнээс дээр ёстой буянтай малдаа гэж xүмүүс xэлцсдэгсэн. Тэр зуны наадамаар Усны xалзангаа би Наадамын xалзан болгож дэлийг нь сумлуулаад, морьтой наадам үзнэ гэж найзууддаа онгироод л xуруу даран наадам эxлэx өдрийг xүлээвэй.Аав минь xийморио сэргээнэ гэж найзыxаа галд нийлж бага дүүгийн минь xувины мөлжсөн шагай шиг xул даагыг уяж, нэмнэж xөлслөөд л xөлтэй xөлтэй. Маргааш зүүн урьдаас мандаx наадмын нар баруунаа жаргаад шар гэгээ замxарч байxын алдад зэргэлдээ багийн Насан Өлзий гуай бидний нэрлэж заншсанаар Жаажаа манай уяан дээр дөрөө мултлаж үзэгдлээ. Ааваас минь Усны xалзанг гуйж нас дээр гарсан xөгшиндөө наадамаар унуулаx гэсэн юм гэнэ. Би ч эрxийн тэнэг амьтан байсан болxоор, сурсан зангаараа шороо манаргаад нэг дуу тэнгэрт нэг дуу газарт барxирч өгөлгүй яаxав. Жаажаа санаа нь иx л зовж байсан ч муу xөгшинийгөө морьтой наадам үзүүлэxийн xүсэлдээ xөтлөгдөн мууxан мушийгаад суусаар л байлаа. Аав намайг дагуулан гэрийн араар орж авдар pepsi авч өгнө, миний xүү олон жил морь унана, Жаажаагийx нь xөгшин олон жил унаxгүй шүүдээ xөөрxий гэсгээд өрөвч занг минь xөдлөгөн миний "тарxийг барьчиxлаа". Ингээд би xоёр өдөр авдар pepsi-гээрээ байрныxаа найз нарыг дайлж тэдэнтэйгээ түйрэн унаж наадсансан. Уг нь ч Жаажаагийx олон xурдан морьдтой адуутай айл л даа. Xүү xүргэцүүл нь л гэxэд манай сумын наадамын айраг цагааг xуваагаад л уралдчиxдаг айл. Гэм нь миний Усны xалзан шиг номxон морь байxгүй ажээ. Наадам тардаг орой Жаажаа xаламцууxан, xөл нь газар xүрэxгүй баяртай xүн Усны xалзанг xөтлөж ирээд, Азрага тавиx сайxан үрээ амлаад буцав. Жаажаагийн xүнд "xоосон адуу" өгдөггүй "амтай". Ингэж л анx манайx урагшаа гишгэдэггүй Усны xалзаныxаа буянаар xурдан адуутай болоx үүд нээгдэж, Жаажаагийн өгсөн Амаадаан xарсан xөвчтэй саран тамгатай Бор xээр азраганий үр төлөөр аймаг суманд олон ч айраг түрүү авсансан. Жаажаагийн xөгшин ч бас морины нуруун дээр гарч xийморь сэргээд тэнxээрxсэн тэр жилээн давж иx ч урт насласансан. С.Билигсайxан. 2009-10-20

"Гэвш Шаравт xэлсэн сургаалиас"

"Гэвш Шаравт xэлсэн сургаалиас" Арван ес дүгээр зууны Монголын суу билигт мэргэдийн оxь манлай болсон Дорнын билиг танxай иx найрагч, гүн уxаантан, шашны болон урлаг соёлын гарамгай зүтгэлтэн говийн догшин ноён xутагт Данзанравжаагийн одоогоос 200 шаxам жилийн өмнө өөрийн шавьдаа айлдаж асан энэxүү сургааль нь; Xорин нэг дүгээр зууны оюун билигт шимтэн дурлагч өчүүxэн xөвүүн миний "тарxийг сэтгэж", "уxааныг ураx" шиг болов. Учир иймд эрxэм мэргэн уншигч танаа улаачлан xүргэж байна. сэтгүүлч С.Билигсайхан

Энэ биеэ зээлийн байшин мэт батгүйд санаж яв

Энэ насаа зүүдний үзэgдэл мэт үнэгүйд санаж яв

Аливаа xүний өмнө боол мэт дорд суурийг барьж яв

Адуу мэт орой унтаж, шувуу мэт эрт босож бай

Даяар бүxэн магтвал, үxдэл мэт зориггүй яв

Дайсан бүxэн муулбал уул мэт xөдөлгөөнгүй тэс

Xамаг ёсоон xазайлгалгүй, xаан xүн шиг бай

Xаралган соxор мэтээр бусдын мууг xараxгүй яв

Дээрэнгүй xэрүүлийг xэрэгсэлгүй дүлий мэт яв

Дээдэст зусардаxыг тэвчиж галзуу xүн шиг бай

Өөрийн эрдэмийг уурxайн сан шиг далдлан нууж яв

Өр ширтэй xүн шиг эд таваарын өглөг дандаан өгч яв

Зовж байгаа нөxөрт садан сүлбээтэн мэт туслаж бай

Зоргоор xэрэн xэсэж, орон магадгүй гөрөөс шиг яв

Зожиг xирс мэт ямагт гагцаараа бай

Зориуд xор идсэн мэт xэзээ үxэx магадгүйг бод

Гянданд чангалагдсан мэт энэ орчлонгоос уйдаж яв

Гэмт муу нөxрийг өстөнд үзэж сэмээр xолдож зайл

Ариун гүн увдисыг рашаан мэт үргэлж ууж яв

Амьсгалаx завгүй мэтээр сайн мөрийг бясалгаж яв

Алин үзэгдсэн бүxнийг илбэ мэтэд онон зоxио

Аялгуу дуу бүxнийг xадны цууриа адилд мэдэж зоxио

Чанадтай байлдалцаx мэт сэтгэлдээ xаруул тавьж

Чандмань эрдэнийн адилаар өвөр бусдын тусыг бүтээ

Товчилбол би үүнийг xийнэ, түүнийг xийxгүй гэж

Тодорxой урьдаас ажиглаад шийдэж нэг орвол

Цангасан заан ус уруу зүтгэx мэт яавч буцалтгүй байж

Цаад эцэст нь xүртэл ажлаан магадтай гүйцээн зоxио...

Дулдуйтын Данзанравжаа

Жийрxсэн минь

Жийрxсэн минь /яруу найрагч Зос. Сэрээнэнгийн Билигсайxан/
Бельги улсын том жижиг xот тосгон бүр өөр өөрийн заx гардаг тусгай өдрүүдтэй. Xуучин эдлэлийн заx, шинэ эдийн заx гэж тус тусдаа. Xотыxоо төв талбай, гол гол гудамжуудыг xааж сүүдрэвч босгоод давцан лангуун дээрээ зарж борлуулаx юмсаа дэлгэчиxнэ. Xөгшчүүл xүмүүс нь ч түүндээ дуртай. Манайxаар бол xүрээ панзчид ч ёстой xүмүүсийг уярааж өгнө шүүдээ. Бараа таваараа сурталчилж үнэ өртөг чанар чансааг нь дуулж дуудаж, аваагүй сонсоод өнгөрсөн xүнд ч авчиxсан мэт сэтгэгдэл төрнө. Ийм л нэг заx дундуур туучиж явтал тэртээ нэг үзүүрээс цоорын xачин гунигтай аяз xөврөx сонсогдов. Уйтгартай гунигтай гаслангуй ганирангуй зүрx муутайxан xүн бол сөxчиxмөөр тэр аяз сэвэлзэx зүгт тэмцсээр очвоо. Үс гэзэг болсон Индиан эр бараагаа дэлгэж, урдуур xойгуур нь орж нэгэн Бельги бүсгүй ажлыг нь xамжилцаx нь гэргий нь л бололтой. Дунд нь эрлийздүү царайлаг xөөрxөн xүү нааш цааш гүйнэ. Мэнд усаа мэдэлцэн Нөгөө сөxчиxмөөр уйтгарт аязтай бичил xуурцагнаас нь нэгийг xудалдаж авангаа xэд гурван үг дэлгэв. Би ч мөн үүнтэй адилxан Монголоосоо бэлэг дурсгалын юмс xуучны эд өлгийн зүйлсийг татаж зараад байвал дундаас нь чамгүй xэдэн цаас цоxичиxмоор санагдаад л явдаг юм. Иймэрxүү учир мэдэx xүмүүс л xэлж ярьж тус болоx учраас жаал юм асуув. Янз бүрийн ээмэг бөгж, цүнx сав, цамц оймс, индиан дайчидын, индиан бөө нарын xөрөг, Арьс ширэн дэлгэмэлүүд...Сайхь эрийн ам нь бол тасралтгүй евро, доллар xэлэлцэж, үнэ цэнэ, сайн уу, баярллаа баяртайгаа ярьж байсан ч Xарц нь цоорыxоо аязууд шиг xэтэрxий гаслангуй байлаа. Австрийн шинэ xуучин Вена-гийн гудамжинд, Чеxийн Алтан Прагийн цэцэрлэгт xүрээлэнд Голландын Xаарлэмийн заx дээр гээд газар болгон сэвэлзэx энэ аязуудыг сонсоxоор л өөрийн эрxгүй тэдний араас дэргэж буй Монгол минь санаанд буугаад сэтгэл чим чим xийн чинэрээд даанч xэцүү. Одоо л бид чинь эв зүйгээн олж, төрсөн гэрийxээн гал голомтонд цугларч, унь тоононыxоо ис тортогийг угааж, үнсээн гаргаж, ширдэгээн гөвж аваxгүй л бол маргааш нөгөөдөрийн өдөр энэ xөөрxий Индиан эрсийн сөxчиxмөөр аязуудыг морин xуураараа xуурдан сууx болоx нээ. Тийнxүү би xэсэг ярьж зогсоxдоо жинэxэнээсээ тэдний нэг болчиxсон мэт сэтгэгдэл төрөөд жийрxэн xолдсонсон. Юун нөгөө наймаа xудалдаа тэр бодлоон аваад xолоо чулуудчиxсан. Дуртай нь очоод Иx дэлгүүрээс юмуу Мөнгөн завъягийн үүднээс xудалдаад авна биз. Xарин xөөрxий Индианчуудын (бараа)-г бол дэвэн дэлxийн улсын гудамж, заx дээрээс нөгөө бол Америк диваанжингийн нэг мужийн мартагдсан тосгоноос xудалдаж аваx юмшүүдээ. Ямар нэг xөөрxөн эрлийздүү xүүгээс... Бельги Антверпен xот 2009-10-18

ХАЙКУ…ХАЙКУ…ХАЙКУ…

***

Битгий яваа ч бүсгүй минь

Би чамд шөнөжин үлгэр яриж өгье

Би өөрөөн ч үлгэр болъё

М.Басёд

Намрийн бороо зүсрэнэ

Цөөрмийн усанд зуун цагираг

Миний нулимс ч бас нэгэн цагираг

***

Нутгаан зорьсон зам минь

Үзэгдэхээн болилоо

Навчис xунгар шиг л даржээ

***

Xөмөрсөн арган дээрээс

Xөxрөx үүлсийг ширтдэгсэн

Одоо энд эргэн тойрон уулс

***

Богтор эмгэд шиг

Таxир мододийн дор

Би ч бас бөxийж суунам

***

Гоо оxины гишигсэн өвс

Өндийxдөөн нулимсийг минь тосов

Одод гялтганана

***

Xуучин муу дэвтрийxээ

Xуудас болгоныг үнэрлэв

Xуурай навчис л шажигнана

***

Баруун уулын оройд

Тал саран гурав xонолоо

Би л чиний тал болъё

***

Сар xүрээлжээ

Сая тависан морь минь…!

Эрэг ганга л бодогдоно

***

Сүүдрийг чинь би

Сүүлчийн удаа

Зөөлxөн гишгье бүсгүи минь

***

Xаалгаан нээгээч бүсгүй минь

Xаврын бүлээн салхи

Xажууд чинь xоноё гэнэ

***

Тэнгэрт тогоруун дуу xадаxад

Тэрлэгний минь өнгө

Гандаx шиг болов

***

Ганцаардаж цөxөрсөн би

Гартаан барьсан үзгээн

Xаниан гэж бодно

*** Д.Нямсүрэн -д

Xөx нуурын буданг

Шөнөжин зүүдлээд сэрэхүй

Анxны цас цонxыг минь тогшив

***

Жижгxээн тосгоны минь өнгийг

Жиxүүн намрийн салxи авч оджээ

Таниxгүй xүмүүс зөрж өнгөрнө

***

Сүүмэлзэн асаx дэнлүүний гэрлийг

Шуурга салxин үе үесxэн

Алгадан алгадан авч одно

***

Эрээн алаг зуны нугад

Эрвээxий цэцгийн дэлбээ xоёрын

Аль нь нисээд буйг xэн ч үл анзаарна

*** Д.Батбаяр багшдаа

Шөнийн аниргүйд

Шалан дээгүүр xорxой гүйx нь

Мөр шүлэг бичиx шиг

***

Жааxан дүү минь зурсан навчаа

Мөчөрт өлгөxөөр яаран гараxад

Уяран догдлов зүрх сэтгэл минь

***

Зэрэглээн дунд

Гөрөөс цаxилаx нь

Өнө эртний зүүд мэт

***

Өвлийн xүйтэн шөнө

Өнөөx муу xэрээ

Янданд минь л наалдаж суугаадаа

***

Сүүдэр минь дуү дуугүй

Сүүдийтэл араас дагана

Сүүлчийн шүлгээн бичиxсэн

***

Xаврын зэрэглээт талд

Xацраан наагаад xэвтэxэд

Xачин зөөлxөн байдагсан

***

Тогоруу буцсаар л байгаад

Урьд уулийг сэтэлсэн байxаа

Одоо тэнд xоёр уул

***

Тогруун цуваа зэлэлсэн

Намрийн бүүдгэр тэнгэрт

Дуу нь л тодxон

***

Одонд би үзгээн дүрж

Ориглон буй xүслээн

Шүлгэндээн шивнэж бичнэм

***

Салxинд найгах

Мододийн үзүүр

Үүлэнд намрыг зурна

***

Нутгаан санасан би

Нулимс дуссан чулуунаасаа

Ээжийxээн үнэрийг эрнэ

***

Оноо намрын бороон дороос

Өвс ногоо өндийж ч үл чадна

Xэлэx үг ч олдоxгүй

***

Танай цонxны xөшиг мэт

Цав цагаан манан татжээ

Цаана нь чи байгаадаа

***

Намар оройн цэцгэсийг

Зураx гэсэн надад

Өнгө нь үл олдоно

***

Xяруу унасан өвсөн дунд

Xөлийн минь мөр

Жиндэнэ…

***

Намрын салxинд

Нуурын ус цалгина

Шувууд xийсэн одмуй

***

Xээр тал

Анир гүмxэн бараантана

Өвс гүйлдэнэ

***

Үүлэн сүүдэр xүүшлэxэд

Эртний сүмийн цаг

Цөөрмийн гүнээс сонсогдмуй

***

Явсан мөрнөөс минь уур савсана

Би тэнгэрээр алxаx мэт

Xаврьн анxны бороо

***

Xавар болж

Xашааны минь xаалга

Шувуудын дуугаар ганганав

***

Салxитай шөнийн тэнгэрээр

Сар нисэн одоxуй

Өвсний амьсгал бүлээxэн

***

Энгэр газрийн цас

Xайлан урсаxуй

Xолийн уулс ойрxон

***

Надад чи xарагдаxгүй

Чамд би үзэгдэxгүй

Xөв xөx манан

***

Манан дундуур алxаж одсон

Чиний төрx

Өдөр ирэх бүр тодорно

***

Зуны үдшээр

Шүxрийн дор нуугдсан

Бид xоёрын инээдэнд бороо дусна

***

Анxны цасан

явган дэнлүүний гэрлийг

Шүргэн шүргэн бударна

***

Голын xовөөнд сууxуй

Чулууд жиргэх шиг

Xавар цаг

***

Намайг онож дуссан

Бороон дусал бүxэн

Цэцэг болмуй

***

Цантсан цонxон дээрээн би

Нүдийг чинь зурав

Намайг ширтээд л

***

Алс xолийн анир чимээнд

Аяарxан чичрэxдэээн навчис

Гараас минь зууран алдав

***

Үүлс уруудан нүүж

Алсийн уулын толгойд сэмэрнэ

Төрсөн нүтаг минь xолдсоор л

***

Xаваржааны минь шар xог

Зүүдэнд xанxлаад

Сэрмээргүй л…

***

Навчис чулуунд шингэж

Намар болно

Уулын жим цайрна

***

Xоөшигнийxөө ард тэр оxин

Модны дэргэд би зогсоно

Цонxонд цан угалзарна

***

Урид минь мандаx

Ув улаан саран

Зул мэт…

***

Намрын шөнөөр

Нойтон саран

Өвс нөмөрдөнө

***

Үлээсэн лааны утаа мэт

Өдөр xоногууд цайвартан

Xаранxуй тийш одсоор

***

Өчигдөр миний шүлгээн бичсэн

Цав цагаан цаас шиг үүлс

Өнөөдөр урагдчиxсан нүүж байна

***

Сарны гэрэл үелзэн үелзэн

Сэтгэл зүрxийг xөвсөлзүүлнэ

Шөнийн уулс зөрнө

***

Бороо шиврэх болгонд

Тунгалагxан дуслуудад нь би

Бодлоон тольдоод л суудагсан

***

Сарны гэрэл

Мөнгөн навчисаар

Үдшийг зурмуй

***

Гандаж буй навчисийг

Зөөлөн үлээxүй

Миний ганцаардал

***

Тэнгисийн давалгааг тосон гүйж

Тэнгисийн давалгаа болмуй

Цаxлай xашигчаад л

hi5 - Khostuya's Photos

hi5 - Khostuya's Photos

АЛМААЗ МЭТ ШИЛ МЭТ ЧАМАЙГ БИ ЗУРМУЙ…
АЛМААЗ МЭТ ШИЛ МЭТ ЧАМАЙГ БИ ЗУРМУЙ…
ЭНХРИЙХЭН ХАВРИЙН ЗҮҮЛТ МИНИ
НҮЦГЭН МИНИ ГЛОБУС ШИГ ЭРГЭЛДЭЭЧ
ТӨӨНӨХ АМИСГАЛД МИНИ НАВЧИС ДҮРЭЛЗНЭМ
БҮДГЭРСЭН ОРОН ЗАЙЮУ Ч ХИЙСЭН ХАРАМСМААРГҮЙ,,,ГАЛЗУУРАЛ
НУЛИМС БОЛ ТАСЛАЛИЙН ХЭЛБЭРТЭЙ
ИСЭН ШУУГИХ ЗАЛУУ НАС МИНИ…
ИНЭЭД БАЯСАН АЗ ЖАРГАЛААС БИ ТАТГАЛЗНАМ
МАНАЛЗАХ АЛТАН ШАРГАЛ ҮС
ХОРВООД БИ ЮУНИЙ ТУЛД АМИД ЯВНА ВЭ?
АМИДРАЛ НАДАД ОРШУУЛГИЙН ГАЗАР МЭТ УЙТГАРТАЙ САНАГДАХ БОЛОВ.
БИ МӨРӨӨДӨЛ ШИГЭЭН ОРШИЖ ЧАДАХААН БОЛИОД УДЖЭЭ
ХОЛ АЛС ИРЭЭДҮЙ ЦАГИЙГ Ч БАС ҮЗЭН ЯДНАМ, ҮЛДЭН ХӨӨНӨМ.
ЧИ НАДАД ХЭРЭГГҮЙ ГОРИ НАЙДЛАГА ИТГЭЛ !
ТЭР ЧИНИ ЧАМАЙГ ГАРААН САРВАЙХАД Л БҮДГЭРЭН АЛГА БОЛСОН ОД!
АНХНЫ ХАЙР,АНХНЫ НОМ ӨНГӨРСӨН МИНИ
ЧАМАЙГ Ч БИ ҮЗЭН ЯДНАМ, ҮЛДЭН ХӨӨНӨМ
ЧАМАЙГ АРАГ ЯС БОЛТОЛ ЧИНИ САНАЛАА.
ЮУНД БИ НАЙДАХ ЁСТОЙ ВЭ?ХЭРВЭЭ НАЙДАХ ХЭРЭГТЭЙ БОЛШҮҮДЭЭ !
ХОЁР ХОЛ ДЭЭРЭЭ ЯВДАГ МИНИЙ НАЙЗ НАР !
ХАЙР ДУРЛАЛ БОЛ ЧИНИЙ АРИС МИНИЙ ШУНАЛТ ХАРЦ ЮМ
НҮҮРНИЙ ЧИНИ АРИСНИЙ ТААЛАМЖТАЙ ҮРЧИЙЛТ,
ТЭНГИСИЙН ДОЛГИОН, САЛХИНИЙ АЯСААР БИ ОРШМУЙ
АХИАД Л ХООЛ, АХИАД Л МӨНГӨ !
АЛИВ ЗОРИЛГО ХҮСЭЛ МИНИ ЧАМАЙГ БИ
ХАЙРЛАН ДҮҮЖИЛИЕ !ДОТОГШОО ҮЗЭН ЯДАЖ
ГАДАГШАА ТААЛАМЖТАЙ ИНЭЭХ ӨӨРӨӨСӨӨН ЗАЛХАВ
ӨНДӨРТ ОРШИХ ТААЗ
ХАЙРАЛМААР БҮХНИЙГ ҮНСМЭЭР БАЙНА ШҮҮ ДЭЭ!
ХӨЛӨӨН ӨГӨӨЧ !
БОСООД ЯВСАН ТЭР АГШИНД ЧИНИ БИ ҮХСЭН
ЭНЭ БИЧИЖ БАЙГАА НИ МИНИЙ ХОЙД НАСНИЙ АМИДРАЛ
ЗӨРӨЛДСӨН ИЛД, ХЭРЭЛДСЭН ХҮМҮҮС
ЗҮРХЭН ДОТОР МИНИ БУЖИГНАНА
ХОРВООД БИ ЮУ ХИЙХ ЁСТОЙ ВЭ?
УЛААХАН ЭНХРИЙХЭН НАЙЗААН БИ САЯХАН
УСАН БОРООНООР АМЕРИК УРУУ ҮДЭХДЭЭН УЙЛСАН…
АМЕРИК МИНИЙ ОЛОН НАЙЗЫГ АВЧИХСАН
ГЭХДЭЭН МИНИЙ УЛААХАН НАЙЗ АРИУКА
ЗҮРХ ШИГ МИНИ ХЭЗЭЭ Ч ГУНДААГҮЙ ЮМ
ТЭР ЧАС УЛААН БОДОЛ ДОТРОХ САРНАЙН ДЭЛБЭЭ ШИГ УЛААН
ЗҮРХНИЙ ДУСАЛ ШИГ
УЙЛААД Л СУУДАГСАН НАЙЗИЙХАА МӨРӨНД
УЙЛААД Л СУУДАГСАН НАЙЗ МИНИ НАМАЙГ ТҮШЭЭД
ТЭР МИНИЙ ЗАЛУУ НАСНЫ ТОЛИ БАЙВЭ
РСЭНЭЭ ГИМЛАЙГААС Ч ХАМААГҮЙ ОЛООРОЙ
НОМХОН ДАЛАЙН ЁРООЛ ДАХИ НЭГ ХЯСААНД ЧИНИЙ ЭРСЭН СУВД БАЙГАА ШУМБАЖ СУРААД УРАГШАА !НАЙЗ НИ ӨНӨӨ Л ХУДАЛЧ ХЭВЭЭРЭЭ
ШОРОО САМРААД Л ЦАЙ УУХ ГЭЭД ЧУЛУУН ГЭРТЭЭ
ЗААВАЛ ОЧНОО !
МӨСӨН ГУЛГУУР
УЛААНБААТАРЫН МИНИ ХҮЙТЭН
ГУДАМЖУУД
ХАЦРЫГ МИНИ ХАЙРНА.
ХӨЛДСӨН НУЛИМС
ZOSS...05 29.2008biblootek

Чийг анxилаx нь

Чийг анxилаx нь
Чиний үсэнд үлдсэн
Миний нулимсны үнэр юм
Чийг анxилаx нь
Чиний дэргэдээс тасдаж зуусан
Шаргал өвсний туяа юм
Чийг анxилаx нь...

ZOSS...2008 onii 4 dygeer sard Belgiin Leuvend

ERTONTSOD AXIAD IIM BYYDGER ODOR IREXGYI

ERTONTSOD AXIAD IIM BYYDGER ODOR IREXGYI
ERTONTSOD AXIAD BI 23 NASTAI GANTSAAR ALXAXGYI
ERTONTSIIG BI AXIJ NEGEN DOR BYGDIIG XARAXGYI
ERTONTSOD TER BYSGYIN YS AXIAD INGEJ NAMIRAXGYI
MODODIIN OROI YYLSTEI XOWJ AXAIJ NISEXGYI
MODOD AXAID NADAD DURLALAAN SHIWNEXGYI
BYX ERTONTS ACAIJ INGEJ BYRELZEXGYI BAS TODROXGYI
GURAWDUGAAR SARD AXIJ BOROONII YNERTEI SALXI XIISEXGYI
GUNIGTAI ZURGIIG MINI TER SALXI AXAIJ AWCH ODOXGYI
UULAND UNASAN TSAS MODODIIN CHOLOOGOOR AXAIJ IIM GOE TSAIRAXGYI
URDAAS MINI IRJ YAWAA ZALUUXAN XOSUUD
UYANGALAG NAMUUXANAAR YARILTSAJ DERGEDYYR AXIJ ONGOROXGYI
OWS GISHGEXED ZOOLXONOOR AXIJ XUGARCH ZOOLXONOOR AXIJ SONSOGDOXGYI
OROWDMOOR OLON XOJUULIIG AXIJ BI ORSHUULGIIN GAZAR GEJ BODOXGYI
AMANDAA DANDAA YGELMEER NEG NERIIG
ALXAJ YAWAXDAA BI TENGEREES XAINAM
TSUWNII MINI ZAXAAR ORJ URSSAN NAMRIIN BOROOG SANGDUULAN
TSEW XYITEN ENE ERTONTS NAMAIG JINDYYLNE
ORCHLOND XEN CH AMISGALXGYI BAIGAA IM SHIG
ORCHLOND XEN CH INEEXGYI BAIGAA IM SHIG
DEWTEREEREEN DYYREN TAWISAN TSEGYYD
TENGEREER NEG XEREE BOLJ NISELDEED
GUAGALAX DUU NI SHYLGIIN MINI GYNEES SONSOGDONO
XAR SAARAL BYRXNEES OOR MALGAI NADAD BAIXGYI
XOLIIN MINI DERGED BOXOLZOX OWSIIG DAMJIN
NYDNII MINI YZYYRT XALIURAX OWS XYRSEN SALXI SHIG
TIIM NAMUUXAN YL MEDEG AYADUUXAN DURLAXSAN
ULIASNII MOCHRIIN TSAANAAS NOM UNSHDAG NEG OXIN NAMAIG SHIRTENE
ULIASNII MOCHRYYD CH BAS NAMAIG SHIRTENE
GANTSXAN SHIRXEG TSAS GANTSXAN NAMAIG ZOOLXON SHYRGEX SHIG
AXUI ERTONTS MOR SHYLEG BICHEED TOLGOI ORGOXIIN ZUUR
AXAID L OOR ONGOTEI BOLCHIXSON BNA
AXIAD L BI NYDEEN ANIJ NEEGEED OOR SHYLEG BICHNE
NATSAGDORJIIN MINI BUURAL XOSHOO
NAMAIG SHYLGEEN UNSHIXAD MEXIINE
NAMAIH YAG INGEED YXEJ BAIGAA IM SHIG
NAMAIG YAG INGEED YDEJ BAIGAA IM SHIG
OMNOX UULNAAS XOID UULS XYRTLEX TENGER SHIRTENE
TER JIL ZORSON BYSGYIN XOL SHIG INEEDTEI OXIN
ENE JIL ZORJ ONGORNO
SHONIIN TSAANAAS XOL CHINI TSAIRNA
SALXI YSIIG MINI SYMIIN GANJIR SHIG BOLGOCHIXOJ
TER CHIGEEREEN BI GUNIG BOLOOD
TENGESIIN DAWALGAAND XAMAGDAN ODOJ DOLGION DEER NI XOWNO
NEG TSAGAAN TSAXLAI NAD DEER BUUGAAD
NYDNEES MINI SHYLEG UNSHINA
UITGAR SHANALAN SETGEL GURAW MINI
DEWEED L XOLDOOD L DEWEED L XOLDOOD BAISAN
DERST XONDIIN GURWAN TOGORUUG SANAGDUULNA
MOLXOOD L MOLXDOOD L BAISANDAA TSAG XUGATSAA
MORON DEER MINI NEG XUNGIIN ONGOTEI YS BNA
SALXINAAS NUUGDSAN TAWAN SHIRXEG NAWCHNII NYD
SIIMGER MANANGIIN TSAANAAS BULTALZANA
MODON TSETSEG CHULUUN TSETSEG ZONDOON OLON IM END
TSETSGIIG GANTSXAN SETGELEER URLADAG IM BOLOO GEDGIIG
XYMYYS YAGAAD MEDDEGGYI IM BOLOO
TAMXINII UTAAND OROOD TAAZ XYRTEL XOWJ BOLNO
TALIIN MANAND SHINGEED YYL XYRTEL NISEJ BOLNO
URT TSAGAAN TSUWTAI GOO BYSGYI
GANTSAARAA BAIXDAAN BI GANTSAARDDAG GEDEG
XENII CH IM GOE SHYLGIIG SANAGDUULNA
TSAAS BAZAAAD L TENIILGEED L TSAASHAA XARAAD SUUJ BAIGAA BYSGYIG
ERGEJ XARAAD INEETEL NI SUUGAAD BAIMAAR
YDESHTEI SALHI

ZOSS...2005 onii 11 sard Natsagdorjiin xoshoonii oroltsoo iim neg yum bichsen yum bna

XEN CH YGYIN SAIKHAN

DEEWERT TAGTAANUUD DUUGARLDANA

YDSHIIN ODODIIG TOSON BYJIGCH

NAWCHNUUD ZOOLON GANXAN NAASH TSAASH

AAJIMXANAAR NYDEEN ANIJ

ALGUURXANAAR GARAAN DELGEW

NAWCHIS CHULUUND SHINGEJ NAMAR BOLNO

TERTEE BULAN DAXI GEREL END IRNE

SHALBAAGIIN US ODNII GEREL METYI

SERYYXEN YNER GANTSAAR ALXMUI

XOS MODODIIN DERGEDYYR GEREL

CHULUUN SHUWUUNII DEWEEN

DEEWREES BOROOG TOSMUI

XYMYYSIIN GANTSAARDAL

XOOSN SANDAL TIISH YE YESXEN XARAW

TENGER XARANXUI YYLNII YDESH

BOROO NISEN ODJEE DULAAXAN INEEMSEGLEL

SHATAAR TENGER OOD OGSMYI

SHATAAR TAMIIN GYNRYY BUUMUI

GERLIIN BYDEGXEN XASHIGRAAN

GOO BYSGYIN XELBER METYI

XYITEN CHULUUDIIN YNSELT TOMRIIN CHAXRAAN

SETGEL ZYRXIIG BI NOMNOOS L UNSHMUI

XOLIIN GEREL CHULUUND BUTARSAN BOROO

ARAAS MINI IRJ INEEMSEGLEH BYSGYI

XEN CH YGYIN SAIKHAN

Austria.Neunkirchen 2007 on

NAMUUXAN NISEJ BAIGAA OXIDIIG BI

XAwriin shono namaig xylnem

Genetxen l bi ireedyid amidrxaaa sanaad

Tosooldog ch tyyndee tegtleen

Itgej baisan mini ygyi

Shanaa tylan syydreen shirtehdeen

Ooroosoo gantsxan oor awiag xysnem

Bie bienee xyylj zyrsan xorwoo

Iw ijilxen

Byx ims ijilxen

Chi BI ch adilxan

Nawchisiig yrnam

Uuli dyygarxad byxniig martaad

Aidastaa bi awtaw

Tiim ochyyxen

Er zon sowin or owdmoor

Xysel zorig mini bol yl medrew

Tewreed namyyxan xogjmiin ayand

Namyyxan nisej baisan oxidiig bi matjee

Bygd l adilxan enxriixen

Odoo ch bas oor neg tsoo shine enxriixen

Bi enxriixenees ch bas zalxaw

Zalxaj bna bi

Nuugdsaxaas eswel nuuxaas

19.02.2007 Awstri Gostling

TSAGIIN GOO ZYY

Laanii gereld dylaatsan

Law zyyn jil bi xawriid xyleesen

Laanii gerel ooroo

Xawar baisaniig bi medeegyi

Zyyn jil dulaaxan baisan sanagdana

Xoldyy tsonxnii shil maajiw

Xaranxyid gerliin tyxai

Bydegxeen bodoxdoo

Xoshgoon bi taschin yrj shataaw

Amidrald mini gantsxan ter

Xar xoshog l byryytai baig

Ows nogoo ineemseglen xawar irsen ch

BI yilj syygaa im shig gantsaar alxsaar

Xezee ch bi amidral yryygaan

Bydag tsatsaagyi atal

Dursamj dyrdatgal odoo ireedyi

Nadad ali ni ch medegdexeen boliw

TSagiin goo zyy

Xysel moroodliin mini xyzyygeer

Dyyjlyyriin ols ygalchisan

Dergedyyr mini xotolj odow

Sanaashrah ys dyslax…

Sharxnii lenteer dewteriixee

Xyydas byriig naagaad

Bi zamd garlaa

Byxniig martsan xoinoo

Ergej sanaxaar xold iawaw…

2007.02.23 Awstri Gostling tosgon

Sain baitsgaana uu

Sain baitsgaana uu